با سفر به شمال زیبای کشور و مشاهده باغات سرسبزی در قلب کوهستانی، قطعاً شما هم علاقهمند به این منطقه هستید و شاید حتی تصاویری از آن به خاطر داشته باشید. در این مقاله، قصد داریم به گذشته چای در ایران سفر کنیم و داستان کشت چای در این کشور را به صورت تخصصی بررسی کنیم.
احتمالاً سخت برایتان باشد تصور کنید که لحظهای بدون مصرف چای از زندگی روزمرهتان بگذرد. اما باید اعلام کنم که تاریخچه مصرف آن در ایران به کمتر از دو قرن قبل بازمیگردد و تا قبل از آن، قهوه مورد ترجیح عموم مردم بود.
اما مصرف چای جای قهوه را اشغال کرد و دلیل اصلی آن، فاصله بین ایران و کشورهای تولیدکننده چای، که بیشتر آنها در قاره آفریقا واقع شدهاند، بود.

کشت چای در ایران
تا دوران صفویه و به انتهای آن، چای از هند به ایران وارد میشد و عموم مردم آن را به عنوان یک ماده دارویی استفاده میکردند. اما به تدریج، در دوران دودمان قاجار، چای در دربار به عنوان نوشیدنی اعیانی و خاص مورد استفاده قرار گرفت.
کشت چای در ایران حدود صد و ده سال پیش آغاز شد. امیرکبیر در قرن هجدهم، دو دستگاه سماور چای خوری (یک سماور نقرهای از دولت فرانسه و یک سماور دیگر از تاجر روسی) دریافت کرد و برای ترویج کشت آن، به استادکاری در اصفهان یارانه دولتی اعطاء نمود. این مشاهدات نشان میدهد که در آن زمان، مردم ایران با این نوشیدنی آشنا بودند.
در سال 1261 خورشیدی، یک فرد به نام حاج محمد اصفهانی تلاش کرد تا کشت چای را در ایران راهاندازی کند، اما به دلایل مختلف موفقیت به دست نیاورد و از جمله عوامل اصلی مخالفت مردم محلی بود.
کاشف السلطنه که بود؟
تا آن زمان، ایران وابسته به واردات چای از هند بود و این واردات باعث صرف مقدار زیادی از ارز کشور میشد. به همین دلیل، آقا محمد خان قاجار قوانلو تصمیم گرفت به جای واردات، در این حوزه به خودکفایی برسد.
کاشف السلطنه اقداماتی را برای ترویج و توسعه کشت چای در ایران آغاز کرد. او از روشهای کاشت، پرورش و فرآوری آن در ایران آگاهی داشت و به تدریج توانست تولید داخلی را افزایش دهد. این تلاشها منجر به رشد این صنعت در ایران شد و تدریجاً ایران به یک کشور تولیدکننده چای تبدیل شد.
با این اقدامات، کاشف السلطنه به نحوی توانست وابستگی ایران به واردات را کاهش دهد و به خودکفایی در این زمینه برسد.

سفر به چین …
در طول عمر خود، کاشفالسلطنه با تمام تلاش، به گسترش کشت چای در ایران پرداخت. او حتی یک بار به چین سفر کرد و انواع جدیدی از گیاه آن را همراه با چهار متخصص چینی و ماشینآلات کشت چای به ایران آورد. اما بدبختی در راه بازگشت، در مسیر بوشهر به شیراز، اتومبیلش در یک دره سقوط کرد و او جان خود را از دست داد. راننده اتومبیل مجروح شد و سرپایی درمان شد، اما بلافاصله بعد از آن مفقود شد. اتفاقا یک مأمور انگلیسی همراه با کاشفالسلطنه در اتومبیل بود و او تنها جراحت کوچکی داشت که زنده ماند. برخی گزارشها نشان میدهند که هنگام دفن پیکر کاشفالسلطنه، اثر گلولهای در سر او یافت شده است. به همین دلیل، بسیاری از مردم آن زمان و حتی تا به امروز، مرگ او را به عنوان یک توطئه و قتل از سوی انگلیسیها میپنداشتند.
کاشفالسلطنه با نابود کردن منافع انگلیسیها در واردات چای به ایران، حق داشت اعتراض مردمان آن دوران را که به انگلیسیها مشکوک بودند و ادعا میکردند آنان “پدر چای ایران” را به قتل رساندهاند، داشته باشد.
چای سبز چه زمانی وارد ایران شد؟
بعد از بحث طولانی و جذاب درباره تاریخچه مصرف چای در ایران، میتوان به چای سبز نیز اشاره کرد که بسیاری از افراد فکر میکنند این نوشیدنی از چین وارد فرهنگ ایران شده و قدمت چندانی ندارد، اما این ادعا تا حدی درست است.
چای سبز از بوتهای به نام کاملیا به دست میآید و دارای قدمتی بیش از ۵ هزار سال در آشپزخانههای امپراتوری چین استفاده میشده است. این گیاه برای اولین بار در جنوب شرقی چین کشف شد و مردم به این نتیجه رسیدند که با دمکردن برگهای آن و آمادهسازی یک نوشیدنی خاص بدون طعم میتوانند از آرامش و تسکین اعصاب بهرهمند شوند و همچنین مشکلات معده را تسکین دهند.
تاریخچه چای سبز در ایران، عمری کمتر از یک صد سال دارد، اما به عنوان یکی از محبوبترین دمنوشها توانسته است جایگاه خود را پیدا کند.
انواع مختلفی از چای سبز در ایران وجود دارد، از جمله ترکیب با گل یاس و برگبو که هرکدام طرفداران خاص خود را دارند. یکی از دلایل محبوبیت این نوشیدنی در ایران، خواص فراوان آن است. این نوشیدنی منبع غنی آنتیاکسیدانها است که بهبود متابولیسم بدن را تسهیل میکند و هضم غذا را بهبود میبخشد. همچنین، زمانی که با برگبو ترکیب شود، تأثیر بسیار خوبی در آرامش و تسکین اعصاب دارد.
کلام آخر
تا اینجا با داستان مصرف چای سیاه از عصر صفوی و تاریخچه آن در ایران آشنا شدیم. نوشیدنی خوشعطری که در عصر صفویان همراه با قهوه وارد ایران شد، اما در مقایسه با قهوه به بهسرعت میان مردم محبوب شد و بهتنهایی توانست فرهنگ قهوهخانه در ایران را رواج دهد. تاریخچه چای و قهوه در ایران تقریباً همزمان است و سالهای طلایی قرن شانزدهم میلادی را به نام خود زده است. اگرچه در آن روزها قهوه طرفدار زیادی نداشت، این روزها در میان جوانان محبوبیت بیشتری دارد و به نوشیدنی ثابت روزانه تبدیل شده است. در میان خانوادهها اما هنوز این نوشیدنی محبوب خانوادهها است و در مراسم مهمی مانند خواستگاری، سوگواری، عید دیدنی و … حضور همیشگی دارد.