تاریخچه‌ چای

تاریخچه چای در جهان به شیوه‌ی تطبیقی بررسی می‌شود، زیرا این موضوع خاستگاه‌های متفاوت و سرگذشت‌های چندگانه‌ای در مورد پیدایش، رواج، کشت و مصرف چای در جهان را شامل می‌شود. گاهی اوقات، مرز بین افسانه و واقعیت در این مورد مشخص نیست. با بررسی اکثر منابع علمی و معتبر، می‌توان به جمع‌بندی نسبی در مورد تاریخچه چای رسید.

چای چیست؟

گیاهی با نام علمی Camellia sinensis که یک گل زینتی است، به عنوان چای شناخته می‌شود. در چین جنوبی و شمالی به ترتیب به آن “چای” و “تی” می‌گویند. کشت چای در مناطقی صورت می‌گیرد که حداقل 1200 میلی‌متر بارش سالانه داشته باشد و خاک مناسب آن، خاک اسیدی با PH پنج و نیم است. برگ چای پس از برداشت، مراحل حرارتی و خشک سازی را طی کرده و با افزودن برخی دیگر از گیاهان، در نهایت برای چند دقیقه در آب جوش قرار می‌گیرد تا جوشانده شود. فرآوری چای سیاه به دو روش رسمی و غیررسمی قابل انجام است. چای دارای مواد مغذی مانند آنتی‌اکسیدان، کافئین است.

تاریخچه‌ی چای در جهان

گیاه چای با نام علمی Camellia sinensis در اکثر منابع به عنوان گیاهی چینی معرفی شده است و برای اولین بار در دوره حکومت سلسله تانگ در چین به عنوان نوشیدنی رسمی و ملی معرفی شد.

یکی از مشهورترین روایت‌ها درباره تاریخچه چای، به زمان امپراتور چینی “شِن نونگ” در 2737 سال پیش از میلاد اشاره دارد. در این روایت، امپراتور گیاه چای را توسط افتادن برگ چای در آب جوش کشف کرد. اما منابع مستندتر نشان می‌دهند که چای به عنوان نوشیدنی رسمی و ملی چین، از دوره سلسله تانگ به بعد شناخته شد. چای در آیین‌ها و مراسم ژاپنی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد که به آن به عنوان مراسم چای یا جشن چای اشاره می‌شود.

ریشه‌ی واژه‌ی چای از کجاست؟

واژه چای از خاستگاه چینی خود چای کشور چین برگرفته شده است. در گویش چینی جنوبی، این واژه به صورت “چای” و در گویش چینی شمالی به صورت “تی” تلفظ می‌شود و هر دو تلفظ از یک واژه یگانه در چین قدیمی برگرفته شده‌اند. اروپاییان نیز به تبعیت از استان آمو در شمال چین، واژه “Tea” را برای این نوشیدنی انتخاب کردند. در آسیا و شمال آفریقا نیز به دلیل واژه “چا” در استان کانتون در جنوب چین، واژه “چای” برای این نوشیدنی مورد استفاده قرار گرفت.

تاریخچه چای‌‌‌؛ ورود آن به اروپا

از نظر زمانی، اروپا نسبت به دیگر مناطق جهان در مورد مصرف چای بسیار عقب بود. تاریخچه چای در اروپا به نیمه دوم قرن شانزدهم میلادی می‌رسد. نوشیدن چای ابتدا در بین تاجران و بازرگانان پرتغالی شایع شد، اما تجارت آن توسط رقبای تجاری پرتغالی‌ها به ویژه هلندی‌ها آغاز شد. اولین بار حدود سال 1606 میلادی بود که هلندی‌ها از طریق جزیره جاوه از چین به هلند تجارت چای را آغاز کردند و به سرعت این نوشیدنی به عنوان یک نوشیدنی لوکس در بین مردم هلند شناخته شد.

تاریخچه چای؛ ورود به ایران

اگرچه امروزه چای پرمصرف‌ترین نوشیدنی ایرانی‌هاست، اما در تاریخچه چای، کشت آن در ایران به حدود ۱۱۰ سال پیش بازمی‌گردد. البته مصرف چای سیاه در ایران از اواخر قرن پانزدهم و آغاز قرن شانزدهم شروع شده است، اما کشت آن حدود یک قرن سابقه دارد.

در قرن هجدهم، امیرکبیر دو دست ظروف چای‌خوری، شامل سماور نقره‌ای از دولت فرانسه و یک عدد سماور دیگر را از تاجر روسی دریافت کرد و انحصار سماورسازی با یارانهٔ دولتی را به استادکاری در اصفهان اعطاء نمود. پس بر اساس چنین مشاهداتی می‌توان نتیجه گرفت که در آن زمان ایرانی‌ها با چای آشنا بوده‌اند.

قهوه نوشیدنی رایج ایرانی‌ها در زمان‌های قدیم بوده است، اما به دلیل دوری ایران از کشورهای تولیدکننده قهوه و حمل‌ونقل سخت در آن زمان، و از طرفی نزدیکی ایران به چین و هند و وجود جاده‌های مناسبی همچون جاده راه ابریشم، چای به سادگی جایگزین قهوه گردید.

کشت چای به تدریج و با گذر زمان در تمامی استان گیلان گسترش یافت و در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی حدود ۶۰۰ هکتار باغ چای در گیلان به وجود آمد. در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی، دولت ایران سازمان چای کشور را برای حمایت از کشاورزان و صاحبان صنعت چای تأسیس کرد. هم‌اکنون حدود ۲۵۰۰۰ هکتار باغ چای در استان‌های شمالی کشور وجود دارد. سهم ایران ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای جهان است و با خرید چای ایرانی و صادرات آن می‌توان نقش بسزایی در رونق اقتصاد داخلی داشت.

کلام آخر

چای به عنوان یکی از پرمصرف‌ترین نوشیدنی‌های جهان، سابقه قدیمی و گسترده‌ای دارد و در جوامع مختلف به عنوان نمادی از فرهنگ و تمدن شناخته می‌شود. در ایران، کشت چای در زمینه کشاورزی و صنعتی پیشرفت چشمگیری داشته و با حمایت دولت، این صنعت رو به رشدی رو به رو بوده است. همچنین، با سهم بالای ایران در مصرف کل چای جهان، صادرات چای ایرانی می‌تواند نقش مهمی در تقویت اقتصاد داخلی و توسعه این صنعت در ایران ایفا کند. در کل، چای به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و اقتصادی مهم در ایران و جهان، جایگاه ویژه‌ای دارد.